بیماری تب هموراژیک کریمه کنگوCCHF

بیماری تب هموراژیک کریمه کنگوCCHF

تب خونریزی‌دهنده کریمه-کنگو (به انگلیسی: Crimean Congo Hemorrhagic Fever(CCHF)) یک بیماری حاد تب‌دار و خون‌ریزی دهنده است که از طریق گزش کنه یا تماس با خون یا ترشحات یا لاشه دام و انسان آلوده منتقل می‌شود. این بیماری برای اولین بار در سال ۱۹۴۴ در کریمه اوکراین شرح داده شد و نام تب خون‌ریزی دهنده برای آن اعلام شد. در سال ۱۹۶۹ معلوم شد بیماری‌زای ایجادکننده تب خون‌ریزی دهنده در کریمه مشابه همان بیماری است که در سال ۱۹۵۶ در جمهوری دموکراتیک کنگو مشاهده شده‌است. از این رو با توجه به مشابهت نشانه‌ها در هر دو مکان، به بیماری، نام کنونی داده شد. تب خونریزی‌دهنده کریمه-کنگو در انسان، بیماری شدیدی همراه با مرگ و میر حدود ۳۰ ٪ ایجاد می‌کند و شیوع بیمارستانی آن نیز بسیار بالا است.[

عامل این بیماری ویروسی از خانواده Bunyaviridae و جنس Nairovirus است. این ویروس دارای پوشش پروتئینی است و قطر ساختمان آن ۸۵ تا ۱۰۰ نانومتر است و از گروه آران‌ای‌های تک رشته‌ای است. مقاومت ویروس در برابر گرما کم است و در دمای ۵۶ درجه سلسیوس به مدت ۳۰ دقیقه از بین می‌رود؛ بنابراین پختن گوشت یا پاستوریزه کردن شیر باعث از بین رفتن ویروس می‌شود. ضمناً ویروس می‌تواند در خون به مدت ۱۰ روز در دمای ۴۰ درجه سلسیوس مقاومت کند. ویروس در محیط اسیدی مثلاً اسید استیک دو درصد (و یا محیط اسیدی ایجادشده پس از جمود نعشی) از بین می‌رود و همچنین در برابر سدیم هیپوکلریت یک درصد و محلول دو درصد گلوتار آلدئید یا ضدعفونی‌کننده‌های فنول ۳ تا ۵ درصد، حساس است. با اینکه مواد شوینده مانند صابون ویروس را از بین نمی‌برند ولی تا حدی ویروس را غیرفعال می‌کنند. اسیدوزی که پس از چند ساعت از ذبح دام در جسد حیوان پیدا می‌شود موجب از بین رفتن ویروس می‌شود.[۱] در کشتارگاه‌های صنعتی، لاشه دام به مدت ۲۴ ساعت در دمای ۴ درجه سلسیوس نگهداری می‌شود تا ویروس از بین برود. نگهداری گوشت در یخچال منزل در دمای ۱+تا ۴+ درجه سلسیوس به مدت حداقل ۲۴ ساعت نیز ویروس را از بین می‌برد.

مخزن و ناقل ویروس در طبیعت، اصولاً کنه‌ها هستند و گاو، گوسفند، بز، خرگوش، خرگوش صحرایی و جوجه‌تیغی و حتی جوندگان مثل موش نیز به عنوان ناقل شناخته می‌شوند. اما انواع پرندگان به جز شتر مرغ در برابر این بیماری مقاوم هستند. این ویروس از طریق تماس مستقیم با خون یا ترشحات بیمار، لاشه حیوان آلوده (انتقال به قصاب یا پوست‌کن) سبب ایجاد همه‌گیری‌های ناگهانی می‌شود.[۱] در جنوب آفریقا، پادتن ویروس تب خونریزی‌دهنده کریمه-کنگو از سرم خون زرافه، کرگدن، گاو کوهی، بوفالوی آمریکایی، گورخر، یا سگ جدا شده‌است. ویرمی در نشخوارکنندگان اهلی مانند گاو، گوسفند و بز به مدت یک هفته پس از آلودگی باقی می‌ماند.[۸]

بیماری در حیوانات اهلی هیچ گونه علائم مشخصی ندارد و خطر[۹] انتقال بیماری در انسان در هنگام ذبح یا یک دوره کوتاه پس از ذبح حیوان آلوده (به دنبال تماس با پوست یا لاشه حیوان) وجود دارد. با وجود اینکه پرندگان (به غیر از شترمرغ) به این بیماری مقاومند اما می‌توانند با پخش کنه‌های آلوده باعث ایجاد شیوع بیماری شوند.

همچنین تماس با خون و بافت بیماران به‌خصوص در مرحله خون‌ریزی یا انجام هرگونه عملی که منجر به تماس انسان با خون، بزاق، ادرار، مدفوع و استفراغ آن‌ها شود باعث انتقال بیماری می‌شود. به همین دلیل، مواردی در بین اعضای خانواده بیمار و پرسنل پزشکی بعد از آلودگی با خون یا ترشحات بیمار رخ داده است. به همین خاطر توصیه می‌شود پس از درمان یاا فوت تمام وسایل و لباس‌های فرد بیمار آتش زده یا نابود گردد.

بیمار در طی مدتی که در بیمارستان بستری است می‌تواند به لحاظ انتقال بیمارستانی به شدت دیگران را دچار آلودگی کند، عفونت‌های بیمارستانی بعد از آلودگی با خون یا ترشحات بیماران شایع می‌باشند.

علائم بالینی چهار مرحله دارد:

1. دوره کمون: بستگی به راه ورود ویروس دارد. پس از گزش کنه، دوره کمون معمولاً یک تا سه روز است و حداکثر به ۹ روز می‌رسد. دوره کمون به دنبال تماس با بافت‌ها یا خون‌آلوده معمولاً پنج تا شش روز است و حداکثر زمان ثابت شده ۱۳ روز بوده‌است.
2. قبل از خونریزی: شروع علائم ناگهانی حدود ۱ تا ۷ روز طول می‌کشد (متوسط ۳روز)، بیمار دچار سردرد شدید، تب، لرز، درد عضله، (بخصوص در پشت و پاها)، گیجی، درد و سفتی گردن، درد چشم، ترس از نور (حساسیت به نور) می‌شود. ممکن است حالت تهوع، استفراغ بدون ارتباط با غذاخوردن و گلودرد و احتقان ملتحمه در اوایل بیماری وجود داشته باشد که گاهی با اسهال و درد شکم و کاهش اشتها همراه می‌شود.[۱] تب معمولاً بین ۳ تا ۱۶ روز طول می‌کشد. تورم و قرمزی صورت، گردن و قفسه سینه، پرخونی خفیف حلق و ضایعات نقطه‌ای در کام نرم و سخت شایع هستند. تغییرات قلبی عروقی شامل کاهش ضربان قلب و کاهش فشارخون مشاهده می‌شود. لکوپنی، ترمبوسیتوپنی (کاهش پلاکت به کمتر از ۱۵۰٫۰۰۰ در میلی‌متر مکعب) و بخصوص ترمبوسیتوپنی شدید نیز در این مرحله معمولاً مشاهده می‌شود.[۱۴]
3. مرحله خونریزی‌دهنده: مرحله کوتاهی است که به سرعت ایجاد می‌شود و معمولاً در روز ۳ تا ۵ بیماری شروع می‌شود و ۱ تا ۱۰ روز (به‌طور متوسط ۴ روز) طول می‌کشد. خون‌ریزی در مخاطها و پتشی (خون ریزی زیرجلدی که قطری در حدود ۱–۲ میلی‌متر دارد) در پوست بخصوص در قسمت بالای بدن و در طول خط زیربغلی و زیر پستان در خانم‌ها دیده می‌شود و در محل‌های تزریق و تحت فشار (محل بستن رگ‌بند و غیره) ممکن است ایجاد شود. بدنبال پتشی ممکن است هماتوم (تجمع خون یا خون مردگی) در همان محل‌ها و سایر پدیده‌های خونریزی‌دهنده مانند ملنا (مدفوع قیری شکل ناشی از خون ریزی دستگاه گوارش)، خون‌ادراری و خون‌دماغ، خون‌ریزی لثه و خونریزی غیرطبیعی رحم ایجاد شود و گاهی خلط خونی، خون‌ریزی در ملتحمه و گوشها نیز دیده می‌شود. برخی موارد خون‌ریزی از بینی، استفراغ خونی، ملنا و خون‌ریزی غیرطبیعی رحم آن قدر شدید است که بیمار نیاز به تزریق خون دارد. در حدود ۱۵٪ بیماران فقط پتشی ظاهر می‌شود. مشکل‌های دستگاه تنفس به دلیل سینه‌پهلو خونریزی‌دهنده در حدود ۱۰٪ بیماران ایجاد می‌شود. به دلیل درگیری دستگاه فاگوسیت تک‌هسته‌ای با ویروس، احتمال ابتلا به سلول‌های کبدی شایع است که موجب هپاتیت ایکتریک می‌شود. معمولاً بین روزهای ۶ تا ۱۴ بیماری در یک سوم بیماران کبد و طحال بزرگ می‌شوند. در این مرحله، نتایج آزمایش‌های اعمال کبدی، غیرطبیعی هستند، مانند مقدار آنزیم آسپارتات ترانس آمیناز و سرم بیلی‌روبین که اغلب در مرحله پایانی بیماری بالا می‌رود. در مواردی که منجر به مرگ بیمار می‌شود معمولاً علائم بیماری به‌طور سریع حتی در روزهای اول بیماری تغییر می‌کند و هم چنین لکوسیتوز (افزایش تعداد گلبول‌های سفید به بالاتر از ۹۰۰۰ در میلی‌متر مکعب) بیشتر از لکوپنی وجود دارد. ترومبوسیتوپنی در مراحل اولیه بیماری نشان‌دهنده پیش آگاهی بدی است. مرگ به دلیل از دست‌دادن خون، خونریزی مغزی، کمبود مایعات به دلیل اسهال، یا خیز ریوی ممکن است ایجاد شود. در کالبد گشایی بیماران فوت‌شده، معمولاً خون‌ریزی به شدت‌های مختلف در همه اعضا و بافت‌ها و داخل معده و روده‌ها دیده می‌شود.
4. دوره نقاهت: با کمرنگ شدن ضایعه‌های پوستی از روز دهم، به تدریج روند بهبودی آغاز می‌شود. بیشتر بیماران در هفته‌های سوم تا ششم بعد از شروع بیماری وقتی شاخص‌های خونی و آزمایش ادرار آنان طبیعی شد از بیمارستان مرخص می‌شوند. مشخصه دوره نقاهت، طولانی بودن آن به همراه ضعف است که ممکن است برای یک ماه یا بیشتر باقی بماند. گاهی موهای بدن کامل می‌ریزند که البته پس از ۴ تا ۵ ماه ترمیم می‌شود. بهبودی معمولاً بدون عارضه است. اگرچه التهاب عصبی یک یا چند عصب ممکن است برای چندین ماه باقی بماند.

ویروس تب کریمه کنگو تا ۲۴ ساعت قابلیت انتقال از بدن فرد متوفی به افراد دیگر را دارد و با توجه به انتقال سریع بیماری از طریق مخاط، ترشح و خون متوفی به افراد دیگر، بیماران فوتی با رعایت شرایط بهداشتی، در کاورهای مخصوص و پلمپ شده، توسط افراد مجهز به لباس‌های مخصوص به خاک سپرده می‌شوند. گفتنی است به علت خطر ابتلا، بدن این بیماران بدون غسل و کفن به خاک سپرده می‌شود.[۲۰] حداقل عمق برای خاکسپاری شدن باید ۲ متر باشد. علاوه بر این، سطح بدن بیمار و همچنین سطح کاورها باید توسط محلول ضدعفونی‌کننده، همانند آب ژاول (هیپوکلریت سدیم) پوشانده شود.[۲۱] در ایران در مواردی گفته شده‌است که اجساد بیماران ناقل تب کریمه کنگو در زمان خاک‌سپاری، توسط سفته آهک پوشانده و در تابوت پِرِس‌شده به خاک سپرده می‌شوند تا از احتمال شیوع بیماری در محل خاکسپاری جلوگیری شود.[۲۰] اگرچه در دستورالعمل‌های بین‌المللی، استفاده از آهک ذکر نشده است.